Yolanda Cuesta Osloal

Khi 20 tuổi, Yolanda Cuesta từ Havana đến Leipzig vào năm 1978. Ban đầu, bà thất vọng vì muốn học đại học chứ không phải làm việc trong nhà máy. Nhưng dần dần, bà cũng thích nghi với cuộc sống của mình ở CHDC Đức.

CHDC Đức là nơi ẩn náu

Yolanda Cuesta từng hoạt động trong tổ chức thanh niên của Đảng Cộng sản Cuba. Bà muốn trở thành một giáo viên tiếng Anh nên đã theo học ngành đào tạo đó. Trong một lần đi học về, bà bị tấn công tình dục. Bà bị sang chấn tâm lý và hầu như không nói được nữa. Hàng ngày, bà phải sử dụng thuốc để có thể tiếp tục cuộc sống. Mẹ bà và một người bạn tin rằng tốt nhất là Yolanda nên rời Cuba một thời gian. Khi biết đến thỏa thuận năm 1978 giữa Cuba và CHDC Đức về trình độ chuyên môn với công việc và đào tạo có giá trị tương đương, họ đã ủng hộ Yolanda đăng ký đi. Bà được chọn đi với tư cách là nhà hoạt động xã hội cho tổ chức thanh niên. Sau khóa học ngôn ngữ và chuẩn bị trong hai tháng ở Cuba, bà cùng với năm mươi người trẻ Cuba khác lên đường từ trại huấn luyện đến sân bay – giúp họ có thể tạm biệt gia đình dễ dàng hơn.

Đón tiếp ở Leipzig

Cả đoàn được tiếp đón trong bầu không khí thân thiện ở Leipzig. Yolanda Cuesta kể rằng người hướng dẫn đã niềm nở chào đón họ và dẫn họ đi tham quan ký túc xá. Yolanda thích nơi đó: “Đó là một tòa nhà kiên cố được xây dựng làm nơi ở cho sinh viên và các công nhân. Mỗi căn hộ có chỗ cho bốn người. Chúng tôi có hai phòng, hai người một phòng, ngoài ra còn có phòng khách, phòng tắm và nhà bếp. Tôi đã nghĩ thầm: Chà, ít nhất thì chỗ ở cũng thoải mái. Chỉ có điều là trong phòng hơi lạnh.” Ngày hôm sau, người hướng dẫn giải thích cho họ những quy tắc ứng xử của người Đức, những điều nên làm và không nên làm. Tuy nhiên, có những điều đã gây sốc cho những người Cuba trẻ tuổi.

Người hướng dẫn đã nhắc nhở họ không được ra đường với lọn uốn tóc trên đầu. Việc ngắt hoa cũng bị phạt tiền. Yolanda Cuesta là một trong số bốn cô gái trong đoàn. Bà chuyển đến ở trong một căn hộ cùng với một cô gái và hai chàng trai khác. Lazaro, một trong số hai thanh niên đó sau này đã trở thành bạn đời của bà.

Mùa đông lạnh giá 1978/79

Yolanda Cuesta thuộc vào nhóm người Cuba đầu tiên đến CHDC Đức với tư cách là công nhân lao động hợp tác theo thỏa thuận song phương của chính phủ năm 1978. Vào năm 1978/79, họ phải trải qua mùa đông lạnh giá ở Leipzig, khi nhiệt độ xuống tới âm 20 độ C và xảy ra khủng hoảng nguồn cung năng lượng. Không có điện và sưởi trong nhiều ngày. Yolanda và những người bạn cùng phòng đã phải kê giường họ lại sát với nhau, rúc vào dưới tất cả những tấm chăn họ có thể tìm thấy, thắp nến và chờ đợi cái chết. Sau này, dù họ có thể cùng nhau đi nghỉ dưỡng ở khu trượt tuyết, Yolanda vẫn nhớ rất rõ cái lạnh, tuyết và việc phải mặc nhiều lớp quần áo dày. Bà chỉ không còn nhớ rõ tên của các địa điểm ấy nữa.

Làm thợ máy thay vì học Hóa học

Nhóm của Yolanda Cuestas làm việc tại Xí nghiệp Quốc doanh Vận tải “Joliot Curie” ở Leipzig. “Điều này đã khiến tôi thất vọng vì tôi muốn học ngành Công nghệ kỹ thuật hóa học. Nhưng khi đến đó, chúng tôi phải học làm thợ máy ^[1]. Đó là công việc cần đến nhân công nhất. Và điều đó khiến tôi hơi bực bội. Chúng tôi đến nhà máy và tình hình cũng vậy. Nhưng khi bắt đầu làm việc, chúng tôi đã gặp những người thực sự rất giỏi và giúp đỡ chúng tôi. Nhờ đó, chúng tôi cũng hòa nhập tốt hơn.”

Ký ức tươi sáng

Với Yolanda Cuesta, Xí nghiệp Quốc doanh Vận tải “Joliot Curie” là một nhà máy hiện đại – so với những gì bà biết ở Cuba. Bà bị ấn tượng bởi các trang thiết bị và loại máy móc khác nhau. Đầy tham vọng, bà thử sức với các loại máy móc, cố gắng giải quyết mọi vấn đề phát sinh và tự hào khi có thể thông thạo mọi thứ trong nhà máy dù là phụ nữ. Bà làm tròn công việc của mình một cách tự tin và tin vào lời hứa rằng bà cùng các đồng nghiệp có thể tiếp tục áp dụng những kỹ năng họ học được từ CHDC Đức ở Cuba. “Chúng tôi khi đó còn trẻ và bạo dạn. Còn hơn cả bạo dạn ấy chứ! Chà …, với lứa tuổi chúng tôi khi đó, …”, bà nhấn mạnh.

Bốn cô gái trong nhóm của Yolanda thường dành phần với những người di cư lao động Cuba khác. Một số người Đức cũng chủ động kết bạn với họ. Vào thời gian rảnh, họ thường chơi bóng chuyền hoặc bóng rổ cùng đồng nghiệp ở sân sau của ký túc xá.

Phân biệt chủng tộc thường nhật

Ngoại hình, màu da, và mái tóc của Yolanda Cuesta luôn là chủ đề bàn tán. Đôi khi mọi thứ trở nên quá mức với bà. Hết lần này đến lần khác, mọi người muốn chạm vào bà và quá trớn. Yolanda yêu ngoại hình của mình và như nhiều đồng nghiệp Cuba, bà để kiểu tóc Afro, hay còn được gọi là “Spendrum” ở Cuba. Kiểu tóc này được người da đen ở Cuba coi là một biểu hiện của sự tự tin, nó trở nên phổ biến với hình ảnh nhà hoạt động dân quyền Angela Davis, người rất được tôn trọng ở Cuba. Ở CHDC Đức, nó lại gây xôn xao và thường không được tôn trọng. Yolanda khó chịu với những lời nhận xét không ngớt về cơ thể bà, vốn thường được cho là lời khen ngợi.

Thời tiết mùa hè rất tốt cho thể trạng của Yolanda. Bà tận hưởng những ngày nghỉ và thích đi biển, tắm nắng.

Phụ nữ và Đàn ông

Theo thời gian, ngày càng có nhiều mối tình nảy nở giữa đàn ông Cuba và phụ nữ Đức. Yolanda Cuesta lý giải: đàn ông Cuba tình cảm hơn, lãng mạn và chú ý đến tiểu tiết hơn đàn ông Đức. Bản thân bà và ba cô gái khác trong nhóm cũng có bạn trai người Cuba chứ không phải người Đức. Mỗi khi có đàn ông Đức cố gắng tiếp cận bà, Yolanda đều từ chối. Bà thấy được sự phân biệt chủng tộc trong hứng thú của những người này dành cho mình. Tỷ lệ giới tính có lẽ cũng đóng một vai trò: trong nhóm bà có đến 46 công nhân nam nhưng chỉ có 4 người phụ nữ.
Bà và những người bạn cùng phòng kết bạn với một số đồng nghiệp và hàng xóm người Đức. Họ thường tổ chức ăn uống – phụ nữ sẽ nấu đồ ăn Cuba – và tiệc tùng trong căn hộ. Thỉnh thoảng, đồng nghiệp người Đức cũng mời họ đến chơi nhà và luôn có những buổi liên hoan tại nhà máy.

Trải nghiệm di cư

Theo kế hoạch, thời hạn lưu trú của Yolanda Cuesta sẽ kết thúc sau 4 năm dựa trên thỏa thuận song phương của chính phủ về trình độ chuyên môn với công việc và đào tạo có giá trị tương đương. Nhưng bà muốn ở lại để tiếp tục nâng cao trình độ. Thông qua công việc ở nhà máy và cuộc sống tự lập ở CHDC Đức, bà có cái nhìn khác với các thói quen ứng xử ở Cuba. Bà thấy mình mạnh mẽ hơn và hiểu biết nhiều hơn về thế giới. Trong kỳ nghỉ trước đó ở Cuba, bà còn bị sốc với những khuôn mẫu giới tính cứng nhắc và sự thể hiện tính nam thái quá.

Chuyến trở về không mong muốn

Mong muốn ở lại lâu hơn của Yolanda Cuesta không thể thành hiện thực. Tất cả các công nhân lao động hợp tác đều phải trở về sau khi hết thời hạn lưu trú theo thỏa thuận của nhà nước. Yolanda cũng có lý do của riêng mình: Sau khi mẹ bà qua đời, bà phải chăm sóc cho cha và các em. Đồng thời, bà cũng đang mang thai năm tháng. Cảm thấy rằng mình đã tích lũy được nhiều điều trong thời gian ở CHDC Đức, bà mong muốn có thể áp dụng những gì đã học được từ CHDC Đức sau khi hết thời gian nghỉ thai sản. Cả bà và các đồng nghiệp đều hy vọng rằng những hiểu biết của họ sẽ hữu ích ở Cuba. Nhưng sau khi trở về là một sự vỡ mộng: “Thời đó còn không có máy móc để làm việc, chỉ có một chiếc máy tiện nhỏ, nó còn nhỏ hơn cả tôi nữa! Ý tôi là cả nhóm chúng tôi đều thất vọng, bởi vì hầu như không ai trong chúng tôi có thể tiếp tục thực hành những gì đã học được từ CHDC Đức.”

Sau cùng, cảm xúc của bà khá lẫn lộn: “Sang Đức … vẫn là một phần cuộc đời tôi vì nó kéo dài bốn năm, và sau đó, tôi lại có một cuộc sống khác của mình.” Nhưng đồng thời, bà cũng cảm thấy như bị lừa dối. Những lời hứa hóa ra chỉ là ảo tưởng. Dẫu sao, bà nhấn mạnh rằng may mắn là bà vẫn thích quãng thời gian đó, vẫn có thể đi ra ngoài và học được những điều mới, có khoảng thời gian đáng nhớ ở CHDC Đức và biết thêm về một nền văn hóa khác.

Yolanda Cuesta hiện đang sống ở Havana và làm thư ký cấp cao cho một viện nghiên cứu.

Credits:
Phỏng vấn được thực hiện bởi Elaine del Valle Cala tai Havana vào năm 2021.
Viết:  Isabel Enzenbach
Nghiên cứu và thu thập ảnh: Elaine del Valle Cala, Isabel Enzenbach
Lên kịch bản video: Isabel Enzenbach