Humberto Cala Pérez

Humberto Cala học nghề vận hành máy tiện từ năm 1980 đến năm 1984 tại Xí nghiệp Quốc doanh Xi măng Dessau (ZAB) cùng với người bạn của mình là Jorge Kindelán. Ông cũng có bạn gái và có một đứa con với bà.

Đến CHDC Đức hơn là ra chiến trận

Humberto Cala nói với chúng tôi trong buổi phỏng vấn rằng ông muốn bước ra ngoài thế giới và trải nghiệm, „đi ra khỏi bốn bức tường“. Nhưng trước tiên, ông phải đối mặt với nhiệm vụ quân sự ở Angola. Chính phủ Cuba ủng hộ Phong trào Nhân dân Giải phóng Angola (MPLA) trong cuộc nội chiến nên hàng chục nghìn thanh niên Cuba được gửi đến vùng chiến sự. Khi Humberto Cala biết rằng có thể đi học nghề ở CHDC Đức, ông đã nộp đơn. Ông trải qua cuộc kiểm tra y tế nghiêm ngặt và được phê duyệt cho đi chỉ một tháng sau đó.

Chuyến bay

Humberto Cala chỉ kể với một người dì về kế hoạch của mình. Ông nghĩ rằng nếu mẹ ông phát hiện việc ông đăng ký đi học nghề, bà sẽ không để ông đi. Đầu tiên, ông đi từ Santiago de Cuba đến Havana ở bên kia hòn đảo, tập trung tại trại chuẩn bị. Tại đây, ông gặp Jorge Kindelán và khoảng 25 thanh niên Cuba khác, những người sẽ cùng ông đến CHDC Đức trong vài tháng tới. Họ được học một ít tiếng Đức. Ngay trước khi khởi hành, ông mới gọi điện cho mẹ mình để nói lời tạm biệt.

Chuyến đi đến CHDC Đức ban đầu diễn ra trong ảm đạm. Một thành viên trong nhóm đã bỏ đi trong lúc đoàn dừng chân ở Tây Ban Nha. Chuyến đi là cơ hội để thoát khỏi Cuba sang phương Tây. Bầu không khí khá căng thẳng. Cả đoàn phải chờ nhập cảnh trong nhiều tiếng đồng hồ mà không được ăn uống gì. Khi họ đến Berlin, thời tiết lạnh giá. Họ được phát áo khoác lao động màu xanh để mặc và sau đó tiếp tục hành trình đến Dessau.

Đến Dessau

Humberto Cala mô tả lại Dessau từ góc nhìn của một cư dân thành thị. So với quê hương Santiago de Cuba của ông, thành phố Dessau khá nhỏ. “Dessau giống như thị trấn nhỏ Palma Soriano ngày trước hơn là thành phố lớn như Santiago de Cuba,” ông kể. Khi đến CHDC Đức, cả đoàn mua quần áo ấm và ghé thăm một studio để chụp và gửi ảnh về nhà. Họ dành những tháng đầu tiên để học tiếng Đức, trang bị nội thất cho căn hộ trong ký túc xá và khám phá Dessau. Humberto nhớ rất rõ dòng sông Elbe xinh đẹp với những chiếc thuyền du lịch, hay Mulde, con sông thứ hai của thành phố, và một trung tâm mua sắm năm tầng. Chẳng mấy chốc, ông tự mua cho mình một chiếc máy ghi băng cassette.

Cuộc sống mới

Humberto Cala chỉ còn giữ lại một vài bức ảnh về quá trình học nghề và làm việc tại nhà máy. Để chụp ảnh tại nhà máy cần được sự cho phép. Những câu chuyện của ông không chỉ xoay quanh công việc, mà chủ yếu về cuộc sống mới ở một thị trấn nhỏ của Đức, những chuyện thường nhật, những trải nghiệm mới, và đặc biệt là về con trai mình. Dẫu vậy, việc học nghề vẫn quan trọng: khi trở lại Cuba sau này, ông tiếp tục làm nghề vận hành máy tiện trong nhiều năm.

Phân biệt chủng tộc và Chiến lược phản kháng

“Tôi gặp cô ấy trong một quán bar”, Humberto Cala kể về người bạn gái sau này của mình, “mặc dù đáng nhẽ tôi không được vào vì là người Cuba”. Humberto có thể vào quán vì ông không gây nhiều sự chú ý. Ở lối vào, ông được cho qua vì trông giống một người Đức da trắng, nhưng rắc rối bắt đầu khi ông gọi đồ uống. Ông thường trò chuyện với các đồng nghiệp về chiến thuật phớt lờ khi bị phân biệt chủng tộc. “Ngay cả khi ai nói gì với bạn hay bảo bạn là đồ mọi thì cũng kệ đi!” là phương châm của ông. Tuy nhiên, sự kỳ thị vẫn tiếp tục xảy ra. “Phân biệt chủng tộc quả thực khiến tôi khó chịu,” ông giải thích nhã nhặn và kể về mâu thuẫn với một giáo viên. Người này đã buộc tội một học sinh Cuba là kiêu ngạo và gọi tất cả họ là học thức kém, rằng họ nghĩ họ là vua. Humberto nhớ lại cuộc đối đáp: “‘Chúng em cho mình là vua sao? Không đúng. Các thầy cô tự cho mình là vua mới đúng!’, ông đã phản ứng lại. Thầy giáo trả lời: ‘Không, chúng tôi không chỉ nghĩ như vậy đâu. Chúng tôi thực sự là vua đấy.’ Đó là những gì thầy ấy đã nói với tôi. Và tôi chỉ đáp, ‘Được rồi, được thôi.'”

Lắc đầu, Humberto cũng kể về một người hàng xóm luôn tỏ ra ác cảm với mình. Thỉnh thoảng, Humberto để chiếc xe máy Simson của mình ở hành lang. Một ngày nọ, có một chiếc xe máy bị cháy đen ở hành lang, dường như ai đó đã phóng hỏa. Humberto nghi ngờ người hàng xóm. May mắn thay, chiếc xe bị phá hoại đó không phải của ông, lúc đó ông để nó trước cửa nhà.

Gia đình đa sắc tộc

Với người bạn gái Lilo của ông thì khác. Họ gặp nhau trong quán bar, nói chuyện và khiêu vũ với nhau. Lilo cũng làm việc trong nhà máy. Bà có tính cách cởi mở, họ gặp gỡ thường xuyên hơn và bắt đầu hẹn hò. Điều đó cũng giúp cải thiện tiếng Đức của Humberto.

Bất chấp tất cả: một đứa con người Đức – Cuba

Ông nhanh chóng chuyển đến sống cùng bà và chỉ thỉnh thoảng mới về ký túc xá. “Lilo là một người phụ nữ rất chu đáo! Chúng tôi hợp nhau và mọi chuyện đều tốt. Đó là mối quan hệ yêu đương đầu tiên của tôi. Lúc đó tôi 22 tuổi. Bà ấy thì lớn tuổi hơn tôi.” Lilo mang thai và quyết định sinh con, dù bà biết sẽ gặp nhiều khó khăn. Theo quy định, những nữ công nhân lao động hợp tác không được phép mang thai, và các nam công nhân cũng không được làm cha. Thực tế thì khác. Jorge Kindelán, bạn của Humberto cũng lên chức bố. Ngày càng có nhiều trẻ em người Đức gốc Cuba ra đời. Tuy nhiên, việc làm cha không thay đổi tính chất tạm thời của giấy phép cư trú. Theo quy định trong hợp đồng học nghề và lao động, quyền cư trú của họ sẽ kết thúc sau bốn năm.

Không có triển vọng ở lại

Con trai của Lilo và Humberto được đặt tên theo tên cha. Người mẹ nhất quyết muốn tên cậu bé theo đánh vần tiếng Ý là “Umberto”, để trong tiếng Đức, cái tên sẽ có phát âm giống như trong tiếng Tây Ban Nha. Cái tên ở lại nhưng người cha thì không. Ông không có triển vọng ở lại Đức. “Tôi không thể ở lại. Tôi phải trở về. Họ không cho phép điều đó. Ta phải quay lại, rời đi một lần nữa”, Humberto miêu tả tình cảnh của mình khi đó.

Khi Humberto Cala trở về Cuba, ông vẫn thường nhận được thư từ và ảnh từ Lilo.

(Không còn) quê hương thứ hai

Việc liên lạc qua thư cuối cùng cũng bị ngắt quãng. Những bức thư gửi đi mất nhiều thời gian và đôi khi không đến được tay người nhận. Khoảng cách khiến họ dần trở nên xa lạ. Humberto Cala có một gia đình mới ở Cuba. Con trai ông ở Đức lớn lên mà không có cha. Họ chỉ nối lại liên lạc sau một thời gian dài, khi cô con gái Cuba của ông tìm thấy người anh cùng cha khác mẹ người Đức qua Facebook.

Hiện tại, Humberto đã về hưu và vẫn thích làm việc trong xưởng. Ông sửa chữa đồng hồ hay đồ vật lưu niệm được sản xuất từ thời CHDC Đức. Ông gọi nước Đức là quê hương thứ hai và kể lại cuộc sống ở đó đã ảnh hưởng đến mình như thế nào.

Humberto Cala sống ở Santiago de Cuba và làm việc cho dịch vụ bưu chính Cuba.

Credits:
Phỏng vấn được thực hiện bởi Elaine del Valle Cala tai Santiogo de Cuba vào năm 2021.
Viết: Isabel Enzenbach
Nghiên cứu và thu thập ảnh: Elaine del Valle Cala, Isabel Enzenbach
Lên kịch bản video:   Isabel Enzenbach