René Castellano Ponce

Năm 1982, René Castellano Ponce đến thị trấn nhỏ Roßwein của bang Saxony với tư cách là công nhân hợp tác lao động. Nhóm của ông là nhóm công nhân Cuba đầu tiên được phân đến đó – và chỉ toàn đàn ông. Khi đó ông vừa mới tròn mười tám tuổi và là người trẻ nhất trong nhóm. Gần như ngày nào ông cũng đến vũ trường. Một tai nạn xe máy đã đặt dấu chấm hết cho quãng thời gian của ông ở CHDC Đức. Từ Cuba, ông được gửi đến Angola vào năm 1989: nhiều năm sau, ông quay trở lại Đức qua con đường này.

Học nghề ở nước ngoài

Sau khi học xong ở Cuba, René Castellano nghe được trên đài phát thanh thông tin về việc đào tạo ở một nước xã hội chủ nghĩa châu Âu. Điều đó nghe có vẻ thú vị. Ông muốn ra nước ngoài và có thêm trải nghiệm. Ở Bayamo, thành phố quê hương ông, có một văn phòng của Cubatecnica, một tổ chức nhà nước chuyên môi giới các hợp đồng lao động. Ở đó, ông được cung cấp thông tin và tư vấn học nghề tại CHDC Đức. Ông có thể chọn bất kì nghề nào. Ông đã quyết định chọn ngành lắp ráp công nghiệp và nộp đơn để ở lại CHDC Đức trong 4 năm.      Mẹ ông đã rất buồn nhưng ông vẫn quyết tâm đi. Mau chóng, ông đến Havana. Ở đó, 64 thanh niên được lựa chọn đã tham gia một khóa dự bị kéo dài một tuần và nhận đồng phục mùa đông. René đầy háo hức.

Tiếp đón nồng nhiệt

Cả nhóm đến Berlin-Schoenefeld vào ngày 1 tháng 5 năm 1982. Những người hướng dẫn đón họ ở đó và đưa họ đến Saxony trên hai chiếc xe buýt. Những người Cuba rất ngạc nhiên: mọi người vẫy cờ chào đón họ ở mọi nơi. Mãi sau này, họ mới nhận ra rằng các cuộc tuần hành không phải vì họ, mà vì hôm đó là ngày Quốc tế Lao động mùng 1 tháng 5. René rất thích “thị trấn nhỏ cổ kính Roßwein”. Nhóm của ông được chào đón nồng nhiệt. Ông cũng thích chỗ ở trong khu tập thể mới xây. Cùng với một đồng nghiệp Cuba, ông chuyển đến một căn hộ hai phòng rộng khoảng 35 mét vuông, có nhà bếp và phòng tắm. Người dân địa phương gọi ký túc xá là “khách sạn mới của người Cuba.”

Học tập và làm việc

Trong hai tuần đầu tiên, họ tham gia một khóa học cấp tốc về tiếng Đức, sau đó là một chương trình tích hợp trong nửa năm: hai tiếng học tiếng Đức mỗi ngày – trước hoặc sau giờ làm việc, tùy thuộc vào ca làm việc của họ – và thời gian còn lại trong ngày sẽ dành cho Đào tạo nghiệp vụ tương đương như đã nêu trong thỏa thuận giữa Cuba và CHDC Đức. Các đồng nghiệp của René tại Xí nghiệp Trục, Lò xo và Lò rèn „Hermann Matern“ ở Roßwein rất cởi mở và hướng dẫn ông trong công việc. Sau sáu tháng, các bài học kỹ thuật thay thế cho môn tiếng Đức. Dẫu vậy, René cũng học tiếng Đức rất nhanh: ba ngày sau khi đến nơi, ông đã làm quen với Michaela, họ nhanh chóng gắn bó và có với nhau một đứa con. Nhờ đó mà ông có nhiều kết nối với người Đức và sớm thông thạo ngôn ngữ. Sau một năm, ông được phân công làm thông dịch viên cho nhóm.

Thời gian rảnh rỗi, sự cạnh tranh và những bức ảnh

Hầu như tối nào René Castellano cũng đến vũ trường. Những thanh niên Cuba thu hút nhiều sự chú ý. “Đàn ông Đức chủ yếu thích nhậu nhẹt, họ không lãng mạn, cũng không lịch lãm”, những người phụ nữ Đức lý giải về sự hứng thú của họ với đàn ông Cuba, René nhớ lại, “họ khá khô khan và chúng tôi dễ gần hơn.” Có một cuộc ẩu đả đã xảy ra khi ông bị một người Đức gọi là “con lợn” chỉ vì ông đưa rượu “Pfeffi” (rượu mùi bạc hà) cho một người phụ nữ.

René rất thích chiếc xe mô tô MZ TS 250 của mình. Ông đã lái nó đến thăm tất cả những người Cuba mới đến trong vùng. Qua đó, ông biết được toàn bộ khu vực miền nam CHDC Đức. Nhiều đồng nghiệp của ông cũng mua máy ảnh và chụp ảnh. Các bản in được chia sẻ rộng rãi. Các album ảnh của René Castellano với những bức ảnh từ thời điểm này vẫn còn ở Cuba. Hiện tại, ở Đức, thỉnh thoảng ông vẫn nhận được những bức ảnh từ thời CHDC Đức qua Whatsapp, chẳng hạn như khi một đồng nghiệp cũ qua đời.

Trang phục phương Tây

Chăm chút ngoại hình và ăn mặc đẹp là điều quan trọng đối với René và nhiều đồng nghiệp Cuba của ông. Họ thường mua quần jean và quần áo mốt từ công nhân lao động hợp tác người Ba Lan sống cùng ký túc xá. Họ đặc biệt săn lùng quần áo có logo của các thương hiệu phương Tây, nhưng điều này cũng thường dẫn đến rắc rối. Trưởng nhóm Cuba cố gắng để cho thấy phong cách này là tư bản và suy đồi nhưng không thành công. René thường phớt lờ những nỗ lực tuyệt vọng nhằm trấn áp mối quan tâm đến thời trang thông qua các bài giảng ý thức hệ. Một lần, ông đã mài đinh tán trên quần jean để làm mờ hình con đại bàng trên đó. Đại bàng được coi là biểu tượng của Hoa Kỳ và đặc biệt không được chấp nhận. Với một người thợ thì đây là chuyện đơn giản.

Kết thúc sớm hơn dự kiến

Công việc và đào tạo chuyên môn đều có tiến triển tốt. René Castellano được phong tặng danh hiệu anh hùng lao động vì đã hoàn thành khóa đào tạo của mình vài tháng trước khi kết thúc bốn năm và nhận được chứng chỉ. Ngay sau đó, ông bị chấn thương do tai nạn xe máy và phải nhập viện với vết thương nghiêm trọng ở vai và chân. Khi vết thương của ông bị nhiễm trùng, các bác sĩ đã cố gắng để cứu chữa cho ông, và trên hết để ngăn chặn những tổn thương vĩnh viễn. Nhưng bác sĩ của xí nghiệp, người chịu trách nhiệm cho ông, lại khuyên ông nên xuất viện. Vì ông đã nhận được chứng chỉ đào tạo, ông không có lý do gì để ở lại. Bà gợi ý ký giấy chứng nhận ông mất khả năng lao động để ông được xuất viện và trở về Cuba sớm. René đồng ý. Ông phải bỏ lại người bạn gái và con gái bảy tháng tuổi ở Roßwein. “Thật thất vọng. Nhưng hồi đó là thời xã hội chủ nghĩa, tôi không thể ở lại được! Đã có thỏa thuận giữa Cuba và CHDC Đức. Bạn bắt buộc phải quay trở lại. Vợ tôi không đồng ý, vì vậy chúng tôi chia tay.” René muốn sớm quay trở lại CHDC Đức.

Trở lại Cuba

Khi về lại Havana, ông phải đến thẳng bệnh viện. Các bác sĩ rất lo lắng về vết thương bị viêm, ông cần được điều trị khẩn cấp để tránh phẫu thuật cắt bỏ chân. Kế hoạch sớm quay trở lại CHDC Đức tiêu tan. Sau khi xuất viện, ông nhập ngũ và được phân đến Angola vào năm 1989 để làm việc cho một công ty xây dựng Cuba. Kể từ năm 1975, Cuba đã cử hàng chục nghìn binh sĩ và lực lượng thường dân sang hỗ trợ Angola. Cuba ủng hộ phong trào giành độc lập của người Angola và Namibia trong cuộc nội chiến giữa Nam Phi và Angola. Sự tham gia của người dân Cuba được coi là yếu tố quan trọng cho nền độc lập của cả hai quốc gia.

Bước ngoặt lịch sử đầy bất ngờ

Tại thành phố Benguela ở Angola, René Castellano tình cờ gặp một nhóm công nhân từ CHDC Đức, họ được phân đến đó với tư cách là đơn vị của Hiệp hội Công nghiệp Chế tạo Phương tiện (IFA). Vì nói tiếng Đức tốt, ông nhanh chóng kết bạn với họ. René trở lại Cuba vào năm 1990 nhưng vẫn giữ liên lạc với họ.

Sự sụp đổ của Liên Xô và liên minh kinh tế của các nước xã hội chủ nghĩa đã đẩy Cuba vào một cuộc khủng hoảng kinh tế lớn. Phần lớn dân cư sống trong điều kiện cực kỳ tồi tệ, bao gồm cả René và gia đình Cuba của ông. Trong tình cảnh ấy, một người bạn Đức từ Angola đã gửi cho ông một chiếc vé máy bay cùng lời mời đến Đức. Một may mắn cho René. Ông đã nhanh chóng sử dụng tấm vé ấy. Từ năm 1994, ông sống ở Đức.

René Castellano lebt und arbeitet heute in Leipzig und engagiert sich im Verein La Estrella de Cuba e. V.

Credits:
Phỏng vấn được thực hiện bởi Isabel Enzenbach tai Leipzig vào năm 2021.
Viết: Isabel Enzenbach
Nghiên cứu và thu thập ảnh: Isabel Enzenbach