Francisca Raposo

Francisca Raposo đặt chân đến CHDC Đức khi bà mới mười hai tuổi. Bà là một trong chín trăm trẻ em Mozambique được nhận vào Trường Hữu nghị (Schule der Freundschaft, SdF) ở Staßfurt. Các trẻ em ở lại CHDC Đức trong sáu năm để đi học và được đào tạo nghề. Tất cả học trong một ngôi trường – bao gồm trường nội trú – được xây dựng đặc biệt.

Trường Hữu nghị?

Francisca Raposo xuất thân từ một gia đình cơ bản ở đông bắc Mozambique. Sau khi cha mẹ ly thân, bà được gửi đến sống với dì. Cô gái nhỏ khi đó phải làm rất nhiều việc ngoài đồng và việc nhà. Dù vậy, bà vẫn là một học sinh giỏi. Với sự hỗ trợ của thầy cô giáo, bà đã được chọn để gửi đi học tại CHDC Đức. Thử nghiệm trường học Hữu nghị là một phần của thỏa thuận song phương cấp nhà nước được ký kết vào năm 1979 giữa Cộng hòa Nhân dân Mozambique và CHDC Đức.^[1]

Nhiều người lớn trong làng tỏ ra nghi ngờ. Chế độ thuộc địa của Bồ Đào Nha chỉ mới kết thúc được vài năm. Họ nói: “Các cháu sẽ bị biến thành cá mòi ở Châu Âu thôi”. Nhưng Francisca vẫn rất vui với bất cứ cơ hội nào để thoát khỏi những điều kiện bấp bênh ở quê nhà.

Trường học là gia đình

Các trẻ em được dạy dỗ và chăm sóc bởi giáo viên và bảo mẫu người Đức và Mozambique. Thầy cô giáo cũng ở trong trường nội trú. Trường học trở thành gia đình thứ hai. Việc trao đổi với trẻ em Đức diễn ra dưới sự giám sát của giáo viên. Ngay từ đầu, trẻ em Mozambique đã thường được chụp ảnh. Các nhiếp ảnh gia báo chí xuất hiện tại các sự kiện chính thức, truyền hình đưa tin, và bản thân các em cũng thích đến studio để được chụp ảnh. Sau này, trường cũng có một câu lạc bộ ảnh và có studio ở tầng hầm. Francisca thường gửi ảnh và bưu thiếp cho các chị em của mình ở Mozambique. Ở Staßfurt, họ trao đổi ảnh với nhau và tạo ra những cuốn album đầy sáng tạo.

Ba giờ chiều đến “Foto Marzahn”

Vào những buổi chiều, bọn trẻ có thời gian rảnh rỗi và được phép đi vào thị trấn. Trên đường đi, các em đi ngang qua studio ảnh của Karin Marzahn. “Vào đúng ba giờ chiều mỗi ngày, một nhóm các em từ Mozambique sẽ đến và chụp ảnh,” nhiếp ảnh gia kể lại. “Các em ăn mặc đẹp và nói với tôi chính xác các em muốn được chụp như thế nào. Các em ấy cũng thích có thêm đạo cụ. Chẳng hạn, chiếc ghế bành lớn mang phong cách Phục hưng đặc biệt được yêu thích.” Việc chụp ảnh không hề đắt đỏ. Ảnh tình bạn phổ biến trong giới trẻ CHDC Đức: những bức hình cỡ 6 × 9 cm được trao đổi với nhau và dán vào album.

Hai album ảnh của Francisca đã bị mất cắp sau khi bà trở về Mozambique – một mất mát không thể lấy lại được. Những hình ảnh về ngày tháng đầu tiên bà ở Staßfurt đã không còn.

Nghỉ trưa và bữa tối

Mặc dù ở Staßfurt cũng có các giáo viên người Mozambique, nếp sống hàng ngày và giáo dục vẫn dựa trên phong tục và quy tắc của người Đức. Giờ nghỉ trưa phải được tuân thủ nghiêm ngặt, vào buổi tối sẽ có bánh mì kẹp và trà hoa hồng, và khi ăn uống thì không được để lại đồ thừa. Francisca kể rằng nhữn ai vi phạm sẽ bị phạt không được tham gia các buổi dã ngoại hoặc chịu quản thúc. Các chương trình truyền hình buổi tối thường chiếu phim Người cát và Băng nhóm Olsen.

Khi những đứa trẻ bước vào độ tuổi thanh thiếu niên, việc giữ chúng khỏi thế giới bên ngoài không còn đơn giản. Thời trang và âm nhạc đóng một vai trò quan trọng, và các tạp chí, kể cả từ phương Tây, đều được yêu thích. Những người trẻ dành nhiều tâm sức và trí tưởng tượng vào trang phục của mình.

Chuyến thăm của người nổi tiếng

Trường Hữu nghị là một dự án nổi tiếng của hai Bộ trưởng giáo dục Graça Machel (Mozambique) và Margot Honecker (CHDC Đức). Họ và các chính trị gia khác đã tận dụng chuyến thăm Staßfurt để xuất hiện trước công chúng cho mục đích tuyên truyền. Các sinh viên cũng phải xếp hàng điểm danh tại sân trong chuyến thăm của Egon Krenz, thành viên Bộ Chính trị của Đảng Xã hội Thống nhất Đức (SED).

Một công việc không có sự lựa chọn

Sau bốn năm, việc học ở trường kết thúc và các em được đào tạo nghề. Học sinh không được đưa ra quyết định. Francisca Raposo phải học một nghề mà theo cô giáo là phù hợp với một cô gái và xuất xứ của cô: làm công nhân may mặc. Francisca rất thất vọng. Ước mơ của bà là trở thành bác sĩ nhi khoa. “Tôi có thể nói gì với gia đình mình đây? Dành bảy năm ở CHDC Đức để trở thành một công nhân may mặc?”, bà kể lại.

Đào tạo nghề diễn ra trong các xí nghiệp bên ngoài trường học. Francisca được gửi đến Cottbus. Bà ở đó từ thứ Hai đến thứ Sáu và trở về Staßfurt vào các cuối tuần. Bà hầu như không có thời gian rảnh rỗi.

Trở lại Mozambique

Ngày trở về Mozambique đang đến gần nhưng không ai ở trường nói với những người trẻ về tương lai của họ. Một cuộc nội chiến tàn khốc đang hoành hành ở Mozambique. Năm 1988, khi Francisca quay trở về Maputo cùng nhóm mình, họ được đưa thẳng từ sân bay về ký túc xá. Họ không được gặp lại gia đình. Ba ngày sau, họ được đưa vào quân đội. Chính quyền Mozambique đã thành lập một công ty đặc biệt để đào tạo những thanh niên trở về từ CHDC Đức. Họ phải đối mặt với sự quấy rối khó chịu và các cuộc diễn tập khắc nghiệt.

Mười tháng sau, Francisca Raposo cuối cùng cũng có thể xuất ngũ. Trong chiếc vali bà mang về từ nước Đức với đầy ắp những món quà cho gia đình, kỷ niệm và album ảnh, nhiều thứ đã biến mất. Francisca đã gửi nhờ đồ đạc ở nhà một giáo viên cũ. Sau đó, khi nghe về thông tin tuyển dụng lao động hợp tác ở Đức, bà đã nộp đơn để đến CHDC Đức một lần nữa vào năm 1989, lần này là Mittweida. Nhưng chỉ trong vòng ba tháng, bà bị nhà máy sa thải và phải quay trở về Mozambique.

Bằng tốt nghiệp ở CHDC Đức không được công nhận ở Mozambique. Chỉ có một số cựu học sinh từ Staßfurt tìm được công việc phù hợp. Francisca Raposo phải kiếm sống bằng nhiều công việc khác nhau và tốt nghiệp đại học sau vài năm. Bà hiện đang sống ở thành phố Chimoio và điều hành một trường nội trú dành cho học sinh nghề và sinh viên.

Credits:
Phỏng vấn được thực hiện bởi Julia Oelkers tai Berlin vào năm 2022 .
Viết: Julia Oelkers
Nghiên cứu và thu thập ảnh: Julia Oelkers
Lên kịch bản video: Julia Oelkers